Prof. Adam Mariański / 25.07.2023

Skuteczny proces budowy firmy wielopokoleniowej jest bardzo złożony. Wymaga odpowiedniego przygotowania, konsekwentnej realizacji i wiedzy. 22 maja 2023 weszła w życie ustawa o polskich fundacjach rodzinnych. Przyjrzyjmy się jej bliżej i przeanalizujmy wspólnie na tle przepisów o fundacjach prywatnych oraz na przykładach wziętych z życia.

Polskie prawo spadkowe charakteryzuje się dużą stabilnością. Jednak w dobie szybko zmieniających się stosunków społecznych i gospodarczych nie jest to najbardziej pożądana cecha. Brak dostosowania polskiego prawa cywilnego oraz podatkowego do procesów transferów pokoleniowych, wymusza poszukiwanie innych rozwiązań. Dlatego do tej pory polscy przedsiębiorcy sięgali po sposoby, które dają większe możliwości dysponowania majątkiem na wypadek śmierci, w tym także jego zabezpieczenia dla przyszłych pokoleń – fundacje prywatne i trusty.

To zagraniczne instytucje, które mogą być wykorzystywane przez osoby podlegające polskiemu prawu spadkowemu, do uelastycznienia dysponowania majątkiem nie tylko na wypadek ich śmierci, ale jeszcze za życia. Co do zasady, założyciel ma daleko idącą swobodę w ustalaniu reguł, które mają zastosowanie do zarządzania majątkiem fundacji prawa prywatnego. W szczególności może skutecznie zabezpieczyć majątek na pokolenia. Zabezpieczenie to może obejmować także zespół składników nieprodukcyjnych, które mają szczególne znaczenie dla nestora.

‍Przykład historia Marka

Marek znaczną część zysków swojego przedsiębiorstwa przeznaczał na tworzenie kolekcji realizmu magicznego. Zgromadził kilka tysięcy obrazów, rzeźb i innych form artystycznych, zarówno polskich, jak i zagranicznych twórców. W prywatnym muzeum organizował coroczne wernisaże. Ta aktywność stała się bardziej rozpoznawalna niż jego działalność biznesowa.

Przygotowując firmę oraz rodzinę do transferu pokoleniowego, zastanawiał się, jak zabezpieczyć kolekcję przed jej rozdrobnieniem w kolejnych pokoleniach. Najlepszym rozwiązaniem okazało się powołanie fundacji prywatnej. Głównym celem fundacji było i jest upamiętnianie założyciela kolekcji.

Istotnym punktem jest więc zabezpieczenie kolekcji przed jej utratą, rozproszeniem czy pomniejszeniem jej wartości bądź znaczenia. Dzieła wchodzące w skład kolekcji nie mogą, co do zasady, w sposób trwały być transferowane z Polski, mimo że fundacja ma siedzibę w Liechtensteinie.

Takich fundacji powstało w ostatnich latach sporo. Jako Mariański Group uczestniczyliśmy między innymi w założeniu fundacji dla największej kolekcji sztuki, która cały czas znajduje się w Polsce, natomiast sama fundacja ma siedzibę w Liechtensteinie i działa zgodnie z prawem tego państwa. Fundacje publiczne (użyteczności publicznej) są ustanowione dla dobra ogółu i realizowania celów społecznie użytecznych. Fundacje prywatne (użyteczności prywatnej) wspierają natomiast ściśle określoną grupę osób, koncentrując się na interesie prywatnym.

Charakterystyka fundacji prywatnych:

• • najczęściej fundacja prywatna jest fundacją rodzinną
  • podstawą jej utworzenia jest statut
  • fundacja prywatna jest osobą prawną, czyli bytem prawnym odrębnym od jej założycieli
  • nie musi być powołana wyłącznie do celów charytatywnych
  • pozwala na skuteczne zabezpieczenie majątku
  • zarząd nad fundacją i jej interesami sprawują osoby i organy wskazane przez założyciela
  • w fundacji rodzinnej najczęściej lokuje się udziały w rodzinnych spółkach oraz kluczowe składniki majątkowe, np. nieruchomości, cenne ruchomości oraz środki pieniężne
  • w fundacji można dowolnie kształtować zasady praw do majątku rodzinnego

Fundacja prawa prywatnego stanowi podstawowe narzędzie w procesie planowania spadkowego. Umożliwia pełne (a nie tylko formalne) odseparowanie majątku założycieli, a w przyszłości uprawnionych beneficjentów. Majątek wniesiony do fundacji przestaje być majątkiem założyciela, a staje się wyłącznym majątkiem fundacji, wobec czego podlega zabezpieczeniu przed egzekucją.

W przypadku planowania pokoleniowego z wykorzystaniem fundacji prywatnej fundator może:

• • bardzo szczegółowo określić uprawnionych do majątku
  • wskazać warunki, jakie uprawnieni muszą spełnić, aby otrzymać świadczenia określone przez fundatora (np. ukończenie studiów, praca w firmie)
  • określić sposób, w jaki będzie sprawowana kontrola nad fundacją i zgromadzonymi w niej aktywami

Statut fundacji powinien także określać cel, na jaki może zostać przeznaczony majątek fundacji lub zysk firm rodzinnych. Pozwala to na sprawowanie kontroli nad firmami rodzinnymi oraz podejmowanie decyzji w zakresie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego.

Wszystkie podstawowe wartości rodzinne materializują się w statucie fundacji prywatnej, który powinien być emanacją postanowień zawartych w ramach Konstytucji rodzinnej.

Fundacje prawa prywatnego cieszą się większym zaufaniem aniżeli trusty – posiadają odrębną od założyciela oraz osób zarządzających majątkiem, osobowość prawną. Są tym prostsze dla zrozumienia zasad ich tworzenia i funkcjonowania osobom, które tworzyły spółki na gruncie prawa kontynentalnego, w tym zwłaszcza spółki kapitałowe.

Z uwagi na brak odpowiednich rozwiązań prawnych, budowanie firmy wielopokoleniowej w Polsce zazwyczaj nie było procesem zbliżonym do procesów sukcesji biznesu przeprowadzanych w innych krajach, w których regulacje spadkowe w znacznie większym stopniu dostosowane są do realiów gospodarczych oraz potrzeb przedsiębiorców. Nie ma jednak innej możliwości przetrwania rodziny i jej przedsiębiorstwa niż zaplanowanie sukcesji wielopokoleniowej z użyciem fundacji prywatnej. Dlatego konieczne było korzystanie z rozwiązań funkcjonujących w innych krajach.

Wykorzystanie struktur międzynarodowych wiąże się z pewnym ryzykiem, które spotęgowane jest w przypadku trustów i fundacji tworzonych na wypadek śmierci (mortis causa) odpowiednio – powierzającego czy założyciela. Stworzenie takiej konstrukcji może być, pod pewnymi warunkami, uznane za próbę obejścia polskiego prawa spadkowego.

Co do zasady, nieważne są umowy o spadek po osobie żyjącej inne niż te dopuszczone przez sam kodeks cywilny (tj. zrzeczenie się dziedziczenia, nie zaś umowa zbycia spadku, która jakkolwiek dopuszczalna, ma inny charakter). Jednak chodzi o umowy dotyczące spadku, nie zaś wszelkie umowy dotyczące majątku nestora. W polskim orzecznictwie brakuje rozstrzygnięć z zakresu omawianej problematyki, dlatego każda konstrukcja powinna być przygotowywana ze szczególną ostrożnością. Przygotowanie procesu sukcesji z wykorzystaniem trustów i fundacji prywatnych przez profesjonalnego doradcę pozwoli zabezpieczyć się przed trudnymi do przewidzenia zdarzeniami oraz wybrać formę prawną odpowiednią do zapotrzebowania i oczekiwań rodziny.

Dotychczas, z uwagi na brak odpowiednich regulacji w polskim prawie, niektóre firmy rodzinne korzystały z rozwiązań zagranicznych, to tam zakładając fundacje zagraniczne czy trusty. Instytucje zagraniczne to jednak także koszty operatora i innych podmiotów oraz zarządzanie na odległość. Teraz ta sytuacja ma szansę się zmienić, z uwagi na podpisaną przez Prezydenta ustawę o fundacji rodzinnej.

W Ustawie z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej ustawodawca wprost określa, że:

Fundacja jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Przykład

Andrzej jest właścicielem dużej firmy budowlanej. Ma dwóch synów, jednak żaden z nich nie jest zainteresowany prowadzeniem firmy. Andrzej chciałby, aby firma przetrwała, natomiast synowie chcieliby, aby ojciec firmę sprzedał i podzielił majątek. Zatem interesy nestora i następców są rozbieżne. Właśnie dla takich przypadków powstała fundacja rodzinna.

Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej (art. 2 ust. 1 ustawy). Polska fundacja rodzinna nie jest bowiem fundacją prywatną, która może realizować różne zadania w interesie prywatnym, ale ma być fundacją założoną przez rodzinę i na potrzeby rodziny. Może być także założona przez kilka rodzin, jednak dla takich przypadków przepisy bardzo komplikują różne rozliczenia, zwłaszcza podatkowe.

Gromadzenie mienia odbywa się poprzez wkłady – fundusz założycielski, ale także jego pomnażanie. Temu celowi służą różne rozwiązania, w tym neutralność podatkowa wkładów oraz zwolnienie fundacji w zakresie dozwolonej działalności gospodarczej.

Drugi z celów – „spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów” – doprecyzowany został w ust. 2 art. 2 ustawy: „Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów”.

Dodatkowo w ust. 3 wskazano, że „Fundacja rodzinna w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1327, 1265 i 1812), prowadzącą działalność pożytku publicznego wspierać działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy”.

OSOBOWOŚĆ PRAWNA

Fundacja rodzinna posiada osobowość prawną i nabywa ją z chwilą wpisu do jawnego rejestru fundacji rodzinnych. Nazwa może być dobrana dowolnie, ale musi zawierać oznaczenie „Fundacja Rodzinna” bądź skrót „F.R.” Jest to oznaczenie zastrzeżone tylko dla tego typu podmiotów. Dlatego fundacje publiczne posługujące się takim określeniem muszą usunąć je z nazwy w terminie dwóch miesięcy od wejścia w życie ustawy.

Posiadanie osobowości prawnej powoduje, że fundacja będzie niezależna od fundatora i beneficjentów. Jednak fundacja ma jedną zasadniczą różnicę w stosunku do spółek prawa handlowego: jest bezudziałowa. Nie ma w fundacji wspólników czy też posiadaczy akcji lub innych instrumentów. Fundator lub beneficjent nie posiada prawa majątkowego, z którego można prowadzić egzekucję z tytułu jego zobowiązań. Beneficjent nie może też zbyć tych praw.

Bezudziałowość fundacji rodzinnej oznacza także, że prawa do świadczeń z fundacji nie podlegają dziedziczeniu. O nabyciu statusu beneficjenta decyduje statut fundacji i spełnienie warunków tam określonych.

Założenie fundacji nie może służyć przeniesieniu majątku celem udaremnienia zaspokojenia wierzycieli fundatora. Fundacja odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania.

Dotyczy to jednak wyłącznie jego długów powstałych do dnia ustanowienia fundacji, a nie odpowiedzialności w przyszłości, czyli za zobowiązania beneficjentów (art. 8). W kolejnych pokoleniach zapewni to stałe oddzielenie majątku rodzinnego od zobowiązań beneficjentów.

Przykład

Fundator wniósł do fundacji rodzinnej akcje. Beneficjentami fundacji rodzinnej zostało dwóch jego synów. W sytuacji gdyby jeden z nich zaciągnął wiele zobowiązań, np. pożyczki na hazard, to gdyby był jednocześnie właścicielem akcji, wierzyciele mogliby je zająć i sprzedać w drodze przymusowej. Grozi nam zatem paraliż firmy. Ze względu na to, że akcje zostały wniesione do fundacji, nie można prowadzić z nich egzekucji na wypadek powstania długów po stronie beneficjenta fundacji. Nie jest nawet możliwe zajęcie ekspektatywy świadczeń beneficjenta z fundacji.

Oznacza to, że fundatorem może być więcej niż jedna osoba fizyczna. Ustawa nie wskazuje na konieczność istnienia pomiędzy fundatorami powiązań rodzinnych. Jednak rozliczenia wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów, zwłaszcza w kolejnych pokoleniach będą niesamowicie skomplikowane, w sytuacji gdyby fundację utworzyło kilka rodzin.

Fundacja rodzinna jest tworzona aktem notarialnym. Można ją także ustanowić w testamencie, w takiej sytuacji jest możliwe ustanowienie przez jednego fundatora. Jest to jednak rozwiązanie awaryjne. Lepsze rozwiązanie to dokonanie odpowiedniej strukturyzacji fundacji i biznesu rodzinnego przed śmiercią założyciela.

Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne. Jeżeli statut fundacji mu takie przyznaje, to nie można ich przekazać innej osobie lub podmiotowi.

Minimalny kapitał

Majątek założycielski fundacji to 100 000 zł. Fundator wnosi mienie na pokrycie funduszu założycielskiego. Mienie to: środki pieniężne, rzeczy ruchome i nieruchome; udziały (akcje), ogół praw i obowiązków (o.p.i.o.) i inne prawa. Wartość tych rzeczy i praw określa się według wartości rynkowej. Nie jest to zatem wysoki próg. Przyjmując także niewysokie koszty prowadzenia fundacji, względem tych związanych z obsługą struktur zagranicznych. Powinna ona być dostępnym rozwiązaniem już dla średniego biznesu rodzinnego.

Ustawa nakazuje także określić proporcję majątku wniesionego przez każdego z fundatorów lub fundację rodzinną. Ma to potem znaczenie dla określenia, czy powstaje obowiązek w podatku dochodowym od osób fizycznych w momencie wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów.

Mienie wniesione do fundacji rodzinnej w drodze darowizny albo spadku przez:

• • Fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo – uważa się za wniesione przez fundatora.
  • Inne osoby – uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.

Statut

Zgodnie z art. 26 ustawy, fundator ustala statut. Statut sporządza się w formie aktu notarialnego.

Statut określa elementy obowiązkowe:

• • nazwę fundacji rodzinnej
  • siedzibę fundacji rodzinnej
  • szczegółowy cel fundacji rodzinnej
  • sposób określenia beneficjenta i zakres przysługujących mu uprawnień
  • zasady prowadzenia listy beneficjentów
  • zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta
  • czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony
  • wartość funduszu założycielskiego
  • zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie
  • podmiot uprawiony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji
  • co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów
  • zasady zmiany statutu
  • przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej

Fakultatywnie statut może określać również inne elementy, w tym:

• • zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej
  • szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej
  • wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej
  • przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych

Kwestie ważkie dla procesu budowy wielopokoleniowego przedsiębiorstwa rodzinnego, regulacja ustawowa pozostawia do ustalenia w statucie. Istotne jest wprowadzenie tych postanowień już po przygotowaniu całego procesu budowy przedsiębiorstwa rodzinnego, najlepiej po zawarciu ich w Konstytucji rodzinnej.

O ile statut fundacji rodzinnej to przewiduje – rada fundacji rodzinnej bądź zgromadzenie beneficjentów po śmierci fundatora uprawnione są do zmiany statutu, w szczególności dostosowania ich do bieżącej sytuacji ekonomicznej bądź prawnej, zachowując jednak cele określone przez fundatora. Istotne jest takie ukształtowanie zasad zmiany statutu, aby można było go dostosować do zmieniających się warunków prowadzenia biznesu i sytuacji rodzinnej, ale nie pozwolić na zniszczenie założeń służących powołaniu fundacji.

Co ciekawe, fundator albo beneficjent może skierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące działalności fundacji (art. 15 i art. 41). Może zatem kształtować wartości działania fundacji (rodziny) w kolejnych pokoleniach. Także w zakresie polityki inwestycyjnej.

Statut może określać inne kwestie, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Tym samym wszystko, co nie jest wyraźnie uregulowane w ustawie, może być przedmiotem zapisów statutu. Można w szczególności regulować obszary mające znaczenie dla:

• • ładu rodzinnego
  • zasad funkcjonowania fundacji i jej organów w przyszłych pokoleniach
  • zasad powoływania członków rodziny do organów spółek należących do fundacji itd.

Fundator na specjalnym urzędowym formularzu zgłasza fundację rodzinną do rejestracji. Dla rejestracji fundacji rodzinnych został wyznaczony jeden, właściwy rzeczowo sąd – Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Co ciekawe, wyznaczona lokalizacja jest przypadkowym albo świadomym nawiązaniem do tradycji Rzeczpospolitej Obojga Narodów i Trybunałów Koronnych.

Kolejną kwestią jest to, że Ustawa w art. 87 określa także przypadki, w których fundacja rodzinna ulega rozwiązaniu. A dzieje się tak w sytuacji, gdy:

1. 1. Zaszły okoliczności wskazane w statucie, w szczególności upłynął okres, na jaki fundacja rodzinna została powołana, zrealizowany został cel fundacji rodzinnej, brak jest możliwości dalszej realizacji celu fundacji rodzinnej lub jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami, a usunięcie przeszkód nie może nastąpić bez konieczności poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów.

1. 2. Jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów.
   3. Z innych ważnych powodów kontynuowanie działalności fundacji rodzinnej jest niecelowe.

1. 4. Zakończone zostało postępowanie upadłościowe fundacji rodzinnej prowadzącej działalność gospodarczą.
   5. Zaszły okoliczności, o których mowa w art. 105 (np. oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości; nie złożono sprawozdań finansowych za 2 lata; nie został wniesiony fundusz założycielski).

Celem fundacji rodzinnej powinno być budowanie przedsiębiorstwa rodzinnego na pokolenia. Dlatego sytuacje, w których istnieje możliwość rozwiązania fundacji, powinny być wyjątkowe, a w tym celu należy odpowiednio skonstruować statut fundacji.

Organami fundacji rodzinnej są:

• • zarząd,
  • rada nadzorcza
  • zgromadzenie beneficjentów

W zarządzie oraz radzie nadzorczej nie muszą znaleźć się beneficjenci.

Rekomendowane jest nawet, aby w tych organach znalazły się osoby spoza rodziny, choćby w mniejszości. Celem profesjonalnych zarządzających lub pełniących funkcje nadzorcze jest studzenie emocji, co pozwala na szersze i długoterminowe spojrzenie na cele rodzinne. Członkowie tych organów mogą, ale nie muszą pełnić swoich funkcji za wynagrodzeniem.

Zgodnie z art. 54 ustawy, do zadań zarządu należy:

1. • Prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz jej reprezentowanie.
   • Realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie.
   • Podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej.
   • Tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie.
   • Informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu.
   • Spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

 Zarząd fundacji

Zarząd fundacji może być jedno- lub wieloosobowy, ale w jego skład powołuje się zawsze tylko osoby fizyczne. Nie mogą być to podmioty typu family office, ale osoby z tych podmiotów mają możliwość, a nawet powinny zasiadać w organach fundacji. Statut powinien określać zasady reprezentacji, zwłaszcza wtedy, gdy zarząd jest wieloosobowy.

Rada nadzorcza

Fundator w statucie może ustanowić radę nadzorczą (art. 64 ust. 1). Jeżeli liczba beneficjentów przekracza 25 osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie (art. 65 ust. 1).

Co istotne, statut fundacji rodzinnej może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonych czynności. Dlatego ponownie to właśnie statut fundacji będzie kształtował prawa i obowiązki członków organów, a także obowiązek uzyskania zgody rady nadzorczej lub zgromadzenia beneficjentów na poszczególne czynności (np. sprzedaż firmy rodzinnej).

Rada nadzorcza składa się z jednego albo większej liczby członków. W początkowej fazie jedynym członkiem rady nadzorczej może być np. tylko fundator.

Zgromadzenie beneficjentów

Fundator w statucie ustanawia zgromadzenie beneficjentów (art. 70 ust. 1). Zgromadzenie to tworzą beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Co istotne, możemy mieć beneficjentów uprawnionych do określonych świadczeń (np. medycznych lub edukacyjnych), ale pozbawionych prawa głosowania na zgromadzeniu beneficjentów.

Poza obowiązkowymi uchwałami zgromadzenia beneficjentów, takimi jak:

• • rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy
  • udzielenie absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków
  • podział lub pokrycie wyniku finansowego netto
  • wybór firmy audytorskiej

– możemy określić inne sprawy wymienione w statucie, które będą wymagały rozpoznania przez zgromadzenie beneficjentów.

Można zatem wprowadzać dodatkowe uprawnienia zgromadzenia beneficjentów, ale przykładowo możemy postanowić, że to ono będzie ustalało zasady wypłaty zysków z firm rodzinnych do beneficjentów np. nie więcej niż 50% skumulowanych rocznych zysków.

Beneficjent

Ustawa określa tylko dwa rodzaje beneficjentów. Zgodnie z art. 30 ust. 1, beneficjentem może być:

• • osoba fizyczna,
  • organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie), prowadząca działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy

– która zgodnie ze statutem może otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Beneficjentem może być także fundator. Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów. Beneficjent ma prawo do uzyskania informacji o działalności fundacji rodzinnej osobiście lub przez upoważnioną przez siebie osobę, w szczególności do żądania:

• • wglądu do dokumentów fundacji rodzinnej, w tym statutu, sprawozdań finansowych i ksiąg rachunkowych, oraz sporządzania z nich kopii i notatek,
  • przedstawienia wyjaśnień od zarządu – z uwzględnieniem przepisów dotyczących ochrony danych osobowych.

Wszystkie zasady uzyskiwania statusu beneficjenta określamy zatem w statucie fundacji. Jednak najpierw musimy je wspólnie w rodzinie wypracować. Dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest przygotowanie Konstytucji rodzinnej. Czasami jest to jednak proces długotrwały. Dlatego warto dobrze go zaplanować i rozpocząć prace nad rozwiązaniami ładu rodzinnego.

Rozpatrując funkcjonowanie polskiej fundacji rodzinnej, nasuwają się na myśl pytania o dozwoloną działalność gospodarczą i optymalną strukturę biznesu.

Według pierwotnego projektu ustawy, fundacja miała nie prowadzić działalności gospodarczej, co oczywiście także wyłączało ryzyko z tym związane. Głównym celem fundacji miało być zarządzanie majątkiem i zapewnienie jego ochrony. Ponadto fundacja miała spełniać świadczenia na rzecz beneficjenta, wskazanego przez fundatora.

Zgodnie z ostatecznym brzmieniem art. 5 ustawy o fundacjach rodzinnych, fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 Ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców tylko w zakresie:

1. Zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia.

Fundacja rodzinna nie może zatem prowadzić działalności handlowej. Przykładowo nie może zajmować się obrotem samochodami lub działalnością deweloperską. Jednak w ramach podstawowego celu takiej osoby prawnej, zarządzania majątkiem rodzinnym, może nabywać i zbywać składniki majątku rodzinnego. Jeżeli zatem fundacja posiada kolekcję dzieł sztuki, to jest zupełnie naturalne, że co roku część dzieł jest zbywana, aby z kolei nabywać inne. Podobnie może być z nabywaniem kolekcjonerskich samochodów. Nieruchomości także nie mogą być nabywane wyłącznie z celu dalszego zbycia. Jednak nabycie ich w celu wynajmu, a sprzedaż po jakimś czasie nie będzie mogło być kwalifikowane jako nabycie jedynie w celu ich zbycia.

Warto zwrócić uwagę, że zastrzeżenie z tego punktu nie dotyczy zbywania składników mienia opisanych w pkt 3 (np. udziały) i pkt 4 (np. obligacje). Ten przepis został doprecyzowany poprzez dodanie ust. 3 do art. 5. 2. najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie (np. leasingu);

2. Najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie (np. leasingu)

Fundacja może nabywać nieruchomości w celu komercyjnej działalności ich odpłatnego udostępniania.

3. Przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach.

O ile tak szeroki zakres spółek, do których fundacja może przystępować, powinien budzić akceptację (np. spółki kapitałowe, ale i osobowe, takie jak spółka komandytowa oraz spółka komandytowo-akcyjna), to możliwość przystępowania do spółki jawnej jest niezgodna z celem fundacji. W takim przypadku fundacja ponosi odpowiedzialność za zobowiązania tej spółki.

Należałoby zatem unikać takiej sytuacji. Dodatkowo tak szeroki zakres powoduje, że fundacja jest zwolniona z opodatkowania takich dochodów, jak z dywidendy (ale także zysku ze spółek osobowych) oraz z umorzenia udziałów/akcji czy też likwidacji spółek.

4. Nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze.

5. Udzielania pożyczek:

• • spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje
  • spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik
  • beneficjentom

Ustawa ogranicza zakres podmiotów, którym można udzielać pożyczek. Jednak fundacja będzie mogła spełniać funkcje podmiotu holdingowego, zasilając swoje spółki nie tylko kapitałem wnoszonym jako wkłady, ale także w postaci kapitału zwrotnego.

6. Obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;

7. Produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;

Działalność, o której mowa w ust. 1 pkt 7 fundacja rodzinna może wykonywać wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.

8. Gospodarki leśnej.

Jak już wskazywano, w Senacie doprecyzowano także, że przepis ust. 1 pkt 1 nie dotyczy praw wynikających z przystąpienia do podmiotów, o których mowa w ust. 1 pkt 3, i uczestnictwa w tych podmiotach oraz składników mienia, o których mowa w ust. 1 pkt 4. Prawa te może nabywać nawet wtedy, gdy są przeznaczone wyłącznie do zbycia.

Fundacja może zatem prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie, ale także działalność rolną i leśną.

Jest to tyle istotne, że, prowadząc działalność gospodarczą w tym zakresie, zwolniona jest od podatku dochodowego od osób prawnych. W sytuacji gdy wykona czynności poza dozwolonym zakresem, wówczas zapłaci „karny” podatek dochodowy od osób prawnych w wysokości 25%.

Zacznijmy od przykładu wziętego z życia.

PRZYKŁAD. HISTORIA GRZEGORZA I MAGDALENY

Małżonkowie Grzegorz i Magdalena prowadzą kilka biznesów, dysponują sporym majątkiem oraz posiadają znaczne środki finansowe zgromadzone w Polsce i za granicą. Mają 4 dzieci, z czego troje nieletnich, i dodatkowo Grzegorz ma z pierwszego związku dwoje dzieci, z którymi nie utrzymuje kontaktu. Dzieci obojga na razie nie są zaangażowane w prowadzenie firmy, jednak Grzegorz i Magdalena chcą zabezpieczyć przyszłość dzieci i biznesu. Właścicielom zależy, aby dzieci nie dostały pieniędzy, bowiem uważają, iż pieniądze powinny pracować, a nie być rozdane bądź przejęte przez osoby spoza rodziny. Grzegorz i Magdalena chcieliby sami zdecydować o przyszłości swojej firmy i majątku.

Świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.

Dodatkowo w ust. 3 art. 2 ustawy wskazano, że: „Fundacja rodzinna w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1327, 1265 i 1812), prowadzącą działalność pożytku publicznego wspierać działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy”.

Tym samym to w statucie określimy rodzaje świadczeń, a mogą nimi być świadczenia:

• • medyczne,
  • pokrywanie kosztów kształcenia,
  • zapomogi,
  • udostępnianie rzeczy: np. domy wakacyjne, jachty itp.
  • wypłata świadczeń pieniężnych.

Należy podkreślić, że beneficjent nie ma roszczenia o wypłatę świadczenia. Jeżeli spełnia przesłanki statutowe, to staje się beneficjentem, a zarząd umieszcza go na liście beneficjentów. Jednak to statut, a potem odpowiednia decyzja organu fundacji przesądzi o wypłacie określonego rodzaju świadczenia dla beneficjenta lub beneficjentów.

Należy jednak pamiętać, że spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. W przypadku wstrzymania spełnienia świadczenia bieg terminu jego spełnienia ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

W pierwszej kolejności fundacja rodzinna zaspokaja roszczenia osób, wobec których fundatora obciąża obowiązek alimentacyjny. Nie może to prowadzić do pokrzywdzenia beneficjenta, wobec którego na fundatorze ciąży obowiązek alimentacyjny. W przypadku braku możliwości zaspokojenia beneficjentów w pełnej wysokości, w związku ze zobowiązaniami wobec osób trzecich, zarząd dokona miarkowania świadczeń tak, aby nie pokrzywdzić żadnego z beneficjentów.

Bardzo ciekawe rozwiązanie zawarte jest w art. 33 ustawy. Fundator może zastrzec, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W przypadku gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

AUDYT

Fundacja podlega badaniu, obowiązkowo raz na cztery lata. Firma audytorska albo zespół audytorów wyznaczone przez zgromadzenie beneficjentów dokonują audytu zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej.

W skład zespołu audytorów wchodzą:

• • biegły rewident,
  • doradca podatkowy,
  • adwokat lub radca prawny.

W obecnym stanie prawnym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się ½, a jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – ⅔ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Mowa jest tutaj o tzw. prawie do zachowku, w sytuacji, w której np. zamiast dziedziczenia ustawowego doszło do dziedziczenia testamentowego.

Kto jest wyłączony z praca do zachowku, jakie są ograniczenia?

Kwestia prawa do zachowku była w sposób szczególny poddana analizie na potrzeby stworzenia ustawy o fundacji rodzinnej. Najlepszym rozwiązaniem byłoby wyłączenie prawa do zachowku, co pozwoliłoby zapobiec rozdrobnieniu majątku firmy rodzinnej. Nie wpływałoby to także na pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa przez natychmiastową spłatę zachowku.

Ewentualnie można byłoby zachować częściową rekompensatę osób uprawnionych do zachowku, ale w bardzo ograniczonym zakresie, który nie wpłynąłby na zachowanie płynności finansowej firm rodzinnych. Możliwym rozwiązaniem byłoby ograniczenie zachowku np. do wysokości 20% skonsolidowanych zysków fundacji, przy czym żądanie jego wypłaty winno być fakultatywne. Po realizacji tego roszczenia osoba uprawniona do zachowku traciłaby status beneficjenta fundacji.

Ustawodawca w przyjętej ustawie o fundacji rodzinnej zdecydował się jednak na ograniczone rozwiązanie. W szczególności ma ono znaczenie w odniesieniu do pierwszego spadkobrania po ustanowieniu fundacji. Jednak daje ono pewne możliwości, zwłaszcza w przypadku wczesnego planowania i założenia fundacji rodzinnej.

Przekazanie przez fundatora majątku dla fundacji rodzinnej należy traktować jako darowiznę na rzecz osób będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przepis ten ma zapobiegać pokrzywdzeniu uprawnionym do zachowku, gdyby cały majątek został przeniesiony do fundacji. Wówczas podmiotem zobowiązanym do wypłaty zachowku stanie się fundacja.

Rozwiązanie ustawowe w zakresie realizacji prawa do zachowku przewiduje, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku:

• • bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny,
  • bądź w postaci powołania do spadku,
  • bądź w postaci zapisu,
  • bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,

przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Obliczanie prawa do zachowku

Przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku, stosownie do przepisów poniższych, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie.

Innymi słowy, zachowek będzie i tak należny, a za spadkobiercę otrzymującego majątek, który jest zobowiązany do wypłaty zachowku, uważa się fundację.

Jednak należy pamiętać o szczególnej regulacji, zgodnie z którą przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. Ponadto przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.

Oznacza to, że po 10 latach od wniesienia funduszu założycielskiego do fundacji roszczenie z tytułu zachowku przestanie obejmować mienie wniesione do fundacji. Nie tylko wygasa prawa do zachowku, ale fundator zyskuje całkowitą swobodę kształtowania kręgu uprawnionych beneficjentów oraz rodzaju świadczeń z fundacji. Podobne zasady dotyczą kolejnych pokoleń. Jest to zatem istotny sposób realizacji celu fundacji, czyli zabezpieczenia majątku na pokolenia.

Przykład

Fundator wniósł akcje rodzinnej spółki akcyjnej oraz praktycznie cały majątek trwały do fundacji rodzinnej. Zmarł po 15 latach od pokrycia funduszu założycielskiego. Statut określił warunki dla beneficjentów, m.in. wiek i ukończenie studiów. Fundator miał czworo dzieci. Jeden z synów nie spełnił warunku, nie zostanie więc beneficjentem, ale nie ma także prawa dochodzenia od fundacji prawa do zachowku, z uwagi na fakt, że upłynęło 10 lat od wniesienia funduszu założycielskiego.

Co ciekawe, przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą. Jest to istotne rozwiązanie dla zabezpieczenia przed utratą majątku rodzinnego na rzecz nowych partnerów. Zdecydowanie lepsze niż umowy małżeńskie.

W zakresie obliczenia roszczenia z tytułu zachowku należy zaznaczyć, że ustawa przewiduje rozwiązanie, zgodnie z którym świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Ponadto ustawa zakłada możliwość m.in. zrzeczenia się prawa do zachowku. Możliwa jest w szczególności spłata przyszłego spadkobiercy, który nie chce uczestniczyć w przedsiębiorstwie rodzinnym.

Warto wskazać na dodatkowe rozwiązanie w zakresie kształtowania prawa do zachowku. Powstanie bowiem możliwość żądania odroczenia płatności należnego zachowku, a w wyjątkowych sytuacjach jego obniżenia. Rozłożenie świadczenia z tego tytułu możliwe jest na raty do 5 lat, a wyjątkowo 10 lat. Decyduje o tym właściwy sąd.

Wkłady do fundacji rodzinnej są neutralne w podatkach dochodowych, zarówno dla fundacji, jak i fundatora wnoszącego mienie w celu pokrycia funduszu założycielskiego. Musimy jednak sprawdzić, czy przypadkiem nie wystąpi podatek od towarów i usług. Nabywanie mienia jest bowiem traktowane jako odpłatna dostawa towarów na gruncie tego podatku. Jak wskazywaliśmy, działalność fundacji w zakresie dozwolonej działalności gospodarczej jest zwolniona.

Przykład 1

Fundacja rodzinna jest właścicielem udziałów w spółce z o.o.

Otrzymała wypłatę dywidendy, która jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych. Udzieliła pożyczki swojej spółce córce. Otrzymane odsetki zwolnione są od podatku dochodowego. Za te środki pieniężne nabyła akcje na giełdzie, a następnie je sprzedała. Dochód z tego tytułu jest zwolniony od podatku. Dopiero gdy nastąpi wypłata do beneficjentów, powstanie obowiązek podatkowy.

Przykład 2

Fundacja nabyła nieruchomości mieszkalne i je wynajmuje.

Dochód z wynajmu jest zwolniony z podatku dochodowego od osób prawnych. Następnie część nieruchomości sprzedała. Dochód z tego tytułu zwolniony jest od podatku dochodowego. Za te środki pieniężne nabyła inne nieruchomości, które również wynajmuje. Dochód z tego tytułu jest zwolniony od podatku. Dopiero gdy nastąpi wypłata do beneficjentów, powstanie obowiązek podatkowy.

Przykład 3

Fundacja rodzinna sprzedała udziały w firmie rodzinnej.

Dochód z tego tytułu zwolniony jest z podatku dochodowego od osób prawnych (gdy udziały sprzedaje osoba fizyczna jako wspólnik spółki PIT wyniesie 19% + 4% danina solidarnościowa).

Następnie fundacja reinwestowała te środki – nabyła: akcje, udziały, nieruchomości i później je zbyła. Dopiero gdy nastąpi wypłata do beneficjentów, powstanie obowiązek podatkowy.

Wypłata świadczeń beneficjentom podlega opodatkowaniu 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych, bez względu na to, do której grupy zalicza się beneficjent.

Zastosowano tu ciekawą konstrukcję, która uzasadnia wykorzystanie mechanizmu podatku od osób prawnych. Uzasadnienie dla CIT znajdujemy w fakcie, że fundacja rodzinna jest podatnikiem, a nie płatnikiem. Nie badamy zatem, jaką rezydencję ma beneficjent. Gdyby stosować ogólne zasady opodatkowania wypłat do osób fizycznych, to musielibyśmy stosować umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania i ustalać wysokość podatku u źródła.

Jednak, co do zasady, wypłata świadczenia dla beneficjenta skutkuje także opodatkowaniem w podatku dochodowym od osób prawnych. Jest ona zaliczana do przychodów z innego źródła i podlega opodatkowaniu podatkiem w wysokości 15% osiągniętego przychodu.

Ustawodawca wprowadził zwolnienie wypłaty dla osób najbliższych. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt. 157 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zwolnione są przychody:

• • fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 oraz z 2022 r. poz. 1846 i 2180), uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
  • beneficjenta fundacji rodzinnej z tytułu świadczenia, o którym mowa w art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 2022 r. o fundacji rodzinnej, jeżeli beneficjentem jest fundator albo osoba będąca w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.

Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku do spadków i darowizn, do osób najbliższych zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Warto zatem zwrócić uwagę, że do osób najbliższych nie zalicza się teściów, zięcia i synowej.

W przypadku wypłaty świadczenia dla beneficjenta niezaliczanego do kręgu osób najbliższych mamy do czynienia z podwójnym opodatkowaniem. Poza zapłaconym przez fundację 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych, beneficjent uiszcza 15% podatek dochodowy od osób prawnych.

Przykład 4

Spółka z o.o. prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną według stawki 19% CIT.

Wypłaciła dywidendę do fundacji, dochód z tego tytułu jest zwolniony z opodatkowania. Fundacja wypłaca dywidendę osobie zaliczanej do najbliższej rodzinny oraz innej osobie. W obydwu wypadkach pobiera 15% podatek dochodowy od osób prawnych. Osoba najbliższa jest zwolniona z PIT, a inna osoba uiszcza dodatkowo 15% PIT. Nie mamy przy tym obciążenia daniną solidarnościową oraz składkami zdrowotnymi i ubezpieczeniowymi.

Należy pamiętać, że te zasady znajdą również zastosowanie, gdy fundatorzy nie są ze sobą spokrewnieni. W takiej sytuacji trzeba liczyć proporcję wniesionego majątku, aby określić zasady opodatkowania do poszczególnych grup beneficjentów. Jest to zatem skomplikowany proces, a dodatkowo może skutkować podwójnym opodatkowaniem wypłaty z fundacji na rzecz beneficjentów z różnych rodzin. Dlatego bardziej pożądane jest zakładanie fundacji przez jedną rodzinę.

Ustawodawca określił także, jak należy liczyć dochód z tytułu nieodpłatnego korzystania z rzeczy przez beneficjentów. Jeżeli przedmiotem świadczenia lub mieniem nie są pieniądze lub wartości pieniężne oraz takie świadczenie lub mienie przysługują podatnikowi za okres dłuższy niż miesiąc, przy obliczaniu zryczałtowanego podatku za poszczególne miesiące przyjmuje się ich wartość przypadającą na jeden miesiąc. Dotyczyć to będzie także składników nabytych przez fundację wyłącznie w celu wykorzystywania przez beneficjentów (np. jachty, domy wakacyjne itp.).

Przykład 5

Spółka z o.o. osiągnięty dochód opodatkowała 19% CIT.

Wypłata dywidendy do fundacji rodzinnej jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych. Fundacja kupiła jacht. Jeżeli wynajmuje go komercyjnie, ten dochód jest także zwolniony z opodatkowania. Gdy z tego składnika korzysta beneficjent zaliczany do grupy 0 (najbliższa rodzina), to fundacja zapłaci 15% CIT od wartości świadczenia na jego rzecz. W takiej sytuacji ustalamy wartość rynkową, np. 2000 euro za tydzień czarteru.

Przedstawione rozwiązania należy ocenić przede wszystkim z perspektywy zabezpieczenia zachowania integralności firm rodzinnych tworzonych w Polsce w trakcie ostatniego trzydziestolecia. Ich celem nie jest z pewnością pokrzywdzenie uprawnionych do zachowku, ale wyważenie interesów dotyczących realizacji obowiązków alimentacyjnych i zabezpieczenia trwałości polskiego rodzinnego kapitału. Ma to istotne znaczenie z perspektywy zapewnienia możliwości kontynuacji prowadzenia działalności gospodarczej.

Fundacja rodzinna umożliwia rozwiązanie wielu problemów związanych z konserwatywnym prawem spadkowym. Pamiętajmy jednak, że fundacja rodzinna to nie kolejny produkt, który można kupić na półce, a takich „ofert” mamy już sporo na polskim rynku. Punktem wyjścia jest zaplanowanie całego procesu transferów pokoleniowych.

Transfer pokoleniowy przedsiębiorstwa rodzinnego oznacza:

• • wczesne rozpoczęcie planowania przyszłości dzieci i rodziny, w szczególności planowania podatkowego
  • dopilnowanie, aby jak najmniej ewentualnych negatywnych zdarzeń pozostawić przypadkowi
  • zapewnienie odpowiednich zasad, zachęt i bodźców, aby utrzymać rodzinę razem, a biznes w rozwoju
  • absolutną potrzebę profesjonalnego doradztwa rodzinnego, prawnego i podatkowego

Przede wszystkim transfer międzypokoleniowy należy rozpocząć od przygotowania i wdrożenia Konstytucji rodzinnej. Jak to powinno wyglądać (w uproszczeniu):

• • Wybierz doświadczonego doradcę rodzinnego, który przeprowadzi cały proces przygotowania Konstytucji rodzinnej.
  • Przedyskutuj z doradcą swoją wizję przedsiębiorstwa wielopokoleniowego, który w oparciu o wnioski z rozmów przygotuje harmonogram procesu.
  • Przeprowadź otwartą dyskusję w rodzinie; najlepiej na podstawie kwestionariusza przygotowanego przez doradcę.
  • Wyniki pierwszej dyskusji spisz i pozwól doradcy przygotować pierwszy projekt konstytucji.
  • Następnie przedyskutuj ważne sprawy firmowe z kluczowymi współpracownikami, w tym zasady transferów pokoleniowych i ładu korporacyjnego.
  • Zorganizuj uroczyste spotkanie wszystkich uprawnionych członków rodziny, ale także kluczowych współpracowników, na którym podpiszecie Konstytucję rodzinną.‍
  • Wdróż narzędzia zaplanowane w konstytucji (np. fundacja rodzinna, przekształcenie spółek).
  • Regularnie, najlepiej raz w roku omawiajcie w rodzinie postanowienia konstytucji i dokonujcie jej aktualizacji.

Po rozpoczęciu dyskusji należy zastanowić się, jakie opcje będzie miała rodzina i nestor. Możliwości działania, zaczynając od najtrudniejszej, a kończąc na najłatwiejszej (która jest najbardziej popularna w obecnej chwili w Polsce), są następujące:

• • Przygotować firmę i rodzinę do transferu pokoleniowego, w tym zwłaszcza w kolejnych pokoleniach.
  • Przygotować dzieci do przejęcia władzy, a następnie ją przekazać.
  • Zatrudnić i związać z firmą zewnętrznych menadżerów.
  • Sprzedać lub zlikwidować biznes.
  • Nie robić nic.

Zakładając, że podejmujemy dyskusję co do dalszych losów firmy rodzinnej, musimy pamiętać, że łatwiej jest sprzedać firmę niż dokonać udanego transferu pokoleniowego. Niemniej po rozmowach może się okazać, że niektóre z dzieci są zainteresowane zarządzaniem, a niektóre „tylko byciem” właścicielem. Wtedy trzeba dostosować strukturę biznesu pod takie cele. Struktura musi być optymalna dla celu założenia fundacji, ale powinna także uwzględniać potrzeby członków rodziny. Warto także wdrożyć odpowiednie planowanie podatkowe.

Dopiero po ustaleniu wszystkich istotnych okoliczności dla rodziny i przedsiębiorstwa rodzinnego, a najlepiej spisaniu Konstytucji rodzinnej można zacząć opracowywać statut fundacji rodzinnej.

W innym przypadku fundacja rodzinna stworzona w sposób, który nie będzie rozwiązaniem szytym na miarę rodzinnych potrzeb, stanie się ułudą, a nie rozwiązaniem problemu i wyzwania, jakim jest budowa firmy na pokolenia.

Prof. dr hab. Adam Mariański – doradca podatkowy, adwokat. Doradca firm rodzinnych, profesor UŁa. Partner zarządzający w Mariański Group.

Najlepszy w Polsce doradca podatkowy w dziedzinie podatku dochodowego według 13. i 14. edycji rankingu „Rzeczpospolitej”. Jeden z 10 najlepszych doradców klientów prywatnych w Polsce według rankingu „Chambers and Partners”. Dyrektor Centrum Myśli Podatkowej UŁa. Przewodniczący Komisji Podatkowej Business Centre Club. Ekspert Business Centre Club ds. sukcesji biznesu i restrukturyzacji. Główny ekspert Senatu RP ds. ustawy o fundacjach rodzinnych.

Współtwórca ostatecznej wersji ustawy. Powszechnie rozpoznawany ekspert w dziedzinie restrukturyzacji, sukcesji biznesu oraz planowania rodzinnego.

Doświadczony doradca polskich firm rodzinnych. Opracowuje dla przedsiębiorców rodzinnych i wdraża plany sukcesji, konstytucje rodzinne oraz wyspecjalizowane instrumenty planowania spadkowego (trusty czy fundacje).

Twórca społeczności FirmyNaPokolenia zrzeszającej właścicieli firm rodzinnych pracujących nad udanym transferem międzypokoleniowym.